محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) به وضعیتی گفته می‌شود که در آن رشد جنین در رحم مادر کمتر از حد طبیعی و مورد انتظار برای سن بارداری است. این شرایط ناشی از مشکلاتی در جفت، سلامت مادر (مانند فشار خون بالا یا سوء تغذیه)، عوامل ژنتیکی، یا عفونت ها میباشد. جنین های مبتلا به IUGR در معرض خطرات بیشتری مانند زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد، مشکلات تنفسی و اختلالات رشد بعد از تولد هستند. تشخیص و مدیریت به موقع این وضعیت به بهبود نتایج برای جنین و مادر کمک می‌کند.
محدودیت رشد داخل رحمی چه تفاوتی با رشد طبیعی جنین دارد؟
در رشد طبیعی جنین، اندازه و وزن جنین به طور معمول با سن بارداری هماهنگ است و جنین در هر مرحله از بارداری به طور پیوسته رشد می‌کند. در مقابل، در محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR)، جنین به دلیل عوامل مختلفی قادر به رسیدن به اندازه و وزن مناسب برای سن بارداری خود نیست. این اختلاف باعث می‌شود که جنین کوچک تر از حد معمول باشد و در نتیجه با خطرات بیشتر و مشکلات سلامتی مواجه شود.
چه عواملی باعث محدودیت رشد داخل رحمی می‌شوند؟
محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود که به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- عوامل مربوط به مادر: شامل مشکلاتی مانند فشار خون بالا، بیماری های قلبی، دیابت، سوء تغذیه، سیگار کشیدن، مصرف الکل یا مواد مخدر و عفونت‌ها مانند مالاریا یا HIV هستند.
- عوامل جنینی: ناهنجاری های ژنتیکی یا کروموزومی، عفونت های مادرزادی مانند سرخجه یا سیتومگالوویروس، و دوقلویی به‌خصوص در مواردی که یکی از جنین ها منابع بیشتری از جفت دریافت کند
- عوامل جفتی: مشکلاتی در جفت مانند عدم کارکرد صحیح جفت، جداشدگی زودرس جفت یا جفت کوچک، که باعث کاهش تغذیه و اکسیژن رسانی به جنین می‌شوند.
علت محدودیت رشد جنین در سه ماهه سوم
علت های محدودیت رشد جنین در سه ماهه سوم معمولاً به مشکلات جفت و شرایط مادری مربوط می‌شود. در این مرحله از بارداری، جفت نقش اصلی در تأمین اکسیژن و مواد مغذی به جنین دارد. اگر جفت به درستی کار نکند یا به دلیل پیری زودرس یا جداشدگی جزئی از رحم، جنین نمیتواند مواد لازم برای رشد را دریافت کند، رشد او محدود می‌شود. همچنین، بیماری های مادر مانند فشار خون بالا یا پره‌اکلامپسی، دیابت بارداری کنترل نشده، و مصرف سیگار یا مواد مخدر در سه ماهه سوم باعث کاهش جریان خون به جفت و در نتیجه محدودیت رشد جنین می‌شوند.
علائم محدودیت رشد داخل رحمی چیست؟
علائم محدودیت رشد داخل رحمی شامل موارد زیر باشد:
- اندازه کوچک تر شکم مادر: پزشک متوجه می‌شود که اندازه رحم مادر، که با اندازه گیری ارتفاع رحم مشخص می‌شود، کوچک تر از حد انتظار برای سن بارداری است.
- کاهش حرکات جنین: مادر احساس می‌کند که جنین کمتر از حد معمول حرکت می‌کند.
- کاهش مایع آمنیوتیک: در موارد IUGR، سطح مایع آمنیوتیک کمتر از حد طبیعی میباشد، که در سونوگرافی قابل تشخیص است.
- کاهش رشد یا توقف رشد جنین: پزشک در پی سونوگرافی های متوالی متوجه می‌شود که رشد جنین به درستی پیش نمی‌رود.
تشخیص محدودیت رشد داخل رحمی در سونوگرافی
تشخیص محدودیت رشد داخل رحمی در سونوگرافی با اندازه گیری‌های خاصی انجام می‌شود. پزشک با استفاده از سونوگرافی، ابعاد جنین را اندازه‌گیری می‌کند، از جمله دور سر، دور شکم و طول استخوان ران. اگر اندازه های به دست آمده کمتر از صدک ۱۰ برای سن بارداری باشند، احتمال IUGR مطرح می‌شود. علاوه بر این، میزان مایع آمنیوتیک نیز بررسی می‌شود، زیرا کاهش آن نشانه ای از محدودیت رشد داخل رحم می باشد. همچنین، سونوگرافی داپلر برای ارزیابی جریان خون در شریان های جفت و جنین انجام می‌شود تا عملکرد جفت و وضعیت اکسیژن رسانی به جنین مشخص شود.
درمانی برای محدودیت رشد داخل رحمی وجود دارد؟
درمان قطعی برای محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) وجود ندارد، اما مدیریت مناسب این وضعیت به بهبود شرایط جنین کمک می‌کند. درمان به علت IUGR و شدت آن بستگی دارد. پزشکان معمولاً با نظارت دقیق بر رشد جنین، کنترل وضعیت مادر مانند درمان فشار خون بالا یا دیابت و بررسی جریان خون جفت از طریق سونوگرافی داپلر، وضعیت را مدیریت می‌کنند. در برخی موارد، استراحت بیشتر به مادر توصیه می‌شود تا جریان خون به جفت افزایش یابد. اگر وضعیت جنین وخیم شود یا رشد به طور قابل توجهی متوقف گردد، زایمان زودرس ضروری است تا جنین تحت مراقبت های ویژه قرار گیرد.
محدودیت رشد داخل رحمی چه ریسک‌هایی برای مادر و جنین به همراه دارد؟
محدودیت رشد داخل رحمی ریسک های متعددی برای مادر و جنین به همراه دارد:
- وزن کم هنگام تولد که باعث مشکلات تنفسی، مشکلات تغذیه، و ضعف سیستم ایمنی می‌شود.
- زایمان زودرس و عوارض ناشی از نارس بودن اندام ها، به ویژه ریه ها.
- هیپوکسی جنین یا کمبود اکسیژن که منجر به آسیب مغزی یا سایر ارگان های حیاتی می‌شود.
- افزایش خطر مرگ جنینی داخل رحم
- افزایش احتمال ابتلا به پره‌اکلامپسی، که خطراتی برای سلامت مادر به همراه داشته باشد.
- افزایش استرس روانی به دلیل نگرانی های مربوط به سلامت جنین و مدیریت بارداری.
مصرف دخانیات یا الکل در دوران بارداری می‌تواند به IUGR منجر شود؟
مصرف دخانیات یا الکل در دوران بارداری به محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) منجر می‌شود. نیکوتین و سایر مواد سمی موجود در دخانیات باعث کاهش جریان خون به جفت و جنین می‌شوند، و الکل نیز به رشد غیرطبیعی جنین و آسیب های جفتی منجر می‌شود. این عوامل باعث کاهش دریافت اکسیژن و مواد مغذی توسط جنین شده و رشد آن را مختل می‌کنند.
ارتباط محدودیت رشد جنین با فشار خون بالای مادر
فشار خون بالای مادر در دوران بارداری به محدودیت رشد داخل رحمی منجر می‌شود، زیرا این وضعیت باعث کاهش جریان خون به جفت می‌شود. جفت به‌عنوان منبع اصلی تغذیه و اکسیژن جنین عمل می‌کند و وقتی که جریان خون به جفت کاهش یابد، جنین قادر به دریافت مواد مغذی و اکسیژن کافی برای رشد نخواهد بود. این کمبود تغذیه و اکسیژن رشد جنین را مختل کرده و باعث IUGR می‌شود. همچنین، فشار خون بالا خطر بروز مشکلات جفتی مانند جداشدگی زودرس جفت را افزایش میدهد که این نیز به تشدید محدودیت رشد جنین کمک می‌کند.
